Gruczolaki przysadki są nieprawidłowymi zmianami, które rozwijają się w przysadce mózgowej. W przypadków gruczolaków czynnych hormonalnie produkowanych jest zbyt wiele hormonów, które regulują ważne funkcje organizmu. Guzy nieczynne hormonalnie często przyjmują bardzo duże rozmiary co może powodować, że przysadka mózgowa będzie wytwarzać mniejsze ilości hormonów bądź guz ten będzie uciskał na sąsiadujące struktury nerwowe i naczyniowe.
Większość guzów przysadki to łagodne (nierakowe) zmiany (gruczolaki). Gruczolaki pozostają nie rozprzestrzeniają się na inne części ciała, mogą jedynie obejmować sąsiadujące z przysadką struktury anatomiczne.
* Objawy
Nie wszystkie widoczne w badaniach guzy przysadki wywołują objawy. Guzy przysadki produkujące hormony (czynne hormonalnie) mogą powodować różne objawy zależne od hormonu, który wytwarzają. Objawy guzów przysadki, które nie wytwarzają hormonów (nieczynne hormonalnie) są związane z ich wzrostem i uciskiem na inne struktury (nerwy wzrokowe).
Ze względu na wielkość - duże guzy przysadki, o wielkości powyżej 1 centymetra nazywane są makrogruczolakami, a mniejsze mikrogruczolakami.
W przypadku dużych guzów objawy objawy mogą obejmować:
Ból głowy
Zaburzenia widzenia pod postacią pogorszenia ostrości widzenia i ograniczanie pola widzenia, charakterystyczne niedowidzenie zewnętrznych części pola widzenia
Objawy związane ze mniejszymi poziomami hormonów, takie jak: Nudności i wymioty, osłabienie, zaburzenia miesiączkowania czy też zaburzenia funkcji seksualnych
W przypadku guzów wydzielających hormony objawy wynikają z ich nadprodukcji.
Guzy wydzielające hormon adrenokortykotropowy (ACTH) - choroba Cushinga mogą objawiać się:
Nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej
Wysokie ciśnienie tętnicze krwi (nadciśnienie tętnicze)
Wysoki poziom cukru we krwi (cukrzyca)
Trądzik
Osłabienie kości (Osteoporoza)
Rozstępy
Guzy wydzielające w nadmiarze hormonu wzrostu powodują akromegalię, co może powodować:
Zmianę rysów twarzy
Powiększenie rąk i stóp (konieczna zmiana wielkości butów, rękawiczek)
Nadmierna potliwość
Wysoki poziom cukru we krwi (cukrzyca)
Bóle stawów
Powiększenie żuchwy z widocznymi poszerzonymi przerwami pomiędzy zębami
W przypadku guzów produkujących w nadmiarze prolaktynę różne objawy obserwujemy w przypadku kobiet i mężczyzn.
U kobiet guzy te objawiać się mogą:
Nieregularnymi miesiączkami
Brak miesiączek
Trudnościami z zajściem w ciążę
Mlekotokiem
U mężczyzn natomiast guzy te mogą objawiać się:
Zaburzeniami erekcji
Utratą popędu seksualnego
Wzrost piersi (ginekomastia)
* Przyczyny i czynniki ryzyka
Przyczyna niekontrolowanego wzrostu komórek przysadki mózgowej, która tworzy guz, pozostaje nieznana. Niewielki odsetek guzów przysadki występuje w rodzinach, ale większość z nich nie ma wyraźnego czynnika dziedzicznego. Osoby z rodzinną historią pewnych chorób dziedzicznych, takich jak mnoga gruczolakowatość wewnątrzwydzielnicza typu I (MEN I), mają zwiększone ryzyko wystąpienia guzów przysadki. W zespole MEN I występują liczne nowotwory w różnych gruczołach układu dokrewnego.
* Diagnostyka
Bardzo często zmiany w obrębie przysadki są znajdowane w badaniach obrazowych, które wykonano z powodu objawów bez związku z obecnością gruczolaka.
Aby zdiagnozować guz przysadki, konieczne jest zebranie dokładnych wywiadów oraz dokładnego badania fizykalnego pacjenta.
Niezbędne zawsze są badania laboratoryjne celem oceny funkcji przysadki, zarówno w przypadku podejrzenia jej nadczynności i niedoczynności.
W przypadku podejrzenia na podstawie wywiadów i badań laboratoryjnych gruczolaka przysadki konieczne jest wykonanie badań obrazowych. Podstawowym badaniem jest badanie rezonansu magnetycznego, często jest to badanie celowane specjalnie na przysadkę mózgową. Dodatkowo konieczne może być wykonanie badanie tomografii komputerowej dla oceny struktur kostnych. W przypadku dużych guzów (makrogruczolaków) konieczna jest ocena okulistyczna Pacjenta - w tym badanie ostrości widzenia jak i pola widzenia.
* Leczenie:
Wiele guzów przysadki nie wymaga żadnego leczenia. Decyzja o leczeniu zależy od rodzaju guza, jego wielkości, wieku pacjenta oraz ogólnego stan zdrowia.
Decyzja o leczeniu podejmowana jest przez zespół ekspertów, w tym neurochirurga, laryngologa(specjalisty chirurgii endoskopowej będącego częścią zespołu operującego)i endokrynologa.
W przypadku decyzji o konieczności leczenia operacyjnego do usunięcia guza wykorzystuje się przeznosowy, minimalnie inwazyjny dostęp endoskopowy. W rzadkich przypadkach bardzo rozległych guzów konieczne może być wykonanie klasycznego dostępu przez czasowe otwarcie czaszki.
Leczenie farmakologiczne w niektórych przypadkach może pomóc w blokowaniu nadmiernego wydzielania hormonów, a czasami w zmniejszeniu niektórych rodzajów guzów przysadki:
Guzy wydzielające prolaktynę leczone preparatami kabergoliny i bromokryptyny zmniejszają wydzielanie prolaktyny i często zmniejszają wielkość guza.
* Zastąpienie hormonów przysadki
Jeśli guz przysadki lub operacja usunięcia guza powoduje niedoczynność przysadki konieczne może być włączenie suplementacji tych hormonów, niekiedy do końca życia.
Wiele jednak osób z rozpoznanymi guzami przysadki funkcjonuje normalnie bez leczenia. Część z tych osób wymaga regularnych kontrolnych badań obrazowych, okulistycznych i endokrynologicznych.